Δευτέρα 27 Ιανουαρίου 2014

Είχε ο Οιδίπους Οιδιπόδειο Σύμπλεγμα;

Του Δημήτρη Σκουρτέλη

Εισαγωγή




Το οιδιπόδειο σύμπλεγμα, όπως το όρισε ο Φρόιντ, καθορίζει την ασυνείδητη ερωτική επιθυμία του ατόμου για τον γονέα του αντίθετου φύλου, και την τάση για εξόντωση του γονέα του ίδιου φύλου. Ο Φρόιντ εμπνεύστηκε το όνομα από τον Μύθο του Οιδίποδα, ο οποίος πράγματι, παντρεύτηκε την μητέρα του σκοτώνοντας τον πατέρα του. Θα δούμε όμως πως οι σχετικές πράξεις και οι επιθυμίες  του Οιδίποδα, δεν ήταν ασυνείδητες, και δεν στρέφονταν κατά των γονιών του, ούτε συνειδητά, ούτε ασυνείδητα. 

Θα διαπιστώσουμε πως η αιμομιξία και η πατροκτονία που διέπραξε ο ήρωας ήταν έμμεσο αποτέλεσμα εθίμων και συνηθειών της εποχής από τη μία, και της παραπλάνησής του από την Πυθία από την άλλη. Θα μπορούσαμε δε να πούμε πως καμιά ατράνταχτη απόδειξη δεν εμφανίζεται, έστω και μυθολογικά, πως ο Οιδίποδας ήταν πράγματι γιος των εμφανιζόμενων ως γονέων του, αν και αυτό δε παίζει, τελικά, ρόλο. 

Θα αποδείξουμε πως η ονοματοδοσία του ψυχολογικού αυτού συμπλέγματος είναι εντελώς λανθασμένη, και ίσως και υποβολιμιαία. Εξηγώντας, σαν τον Φρόιντ, τις περιπέτειες του Οιδίποδα με ένα ψυχολογικό σύμπλεγμα, παραμερίζουμε την πανάρχαιη ιστορία της Θήβας όπως μας την αναφέρει η Μυθολογία, και τις μεγάλες θρησκευτικές συγκρούσεις που οδήγησαν στην εξόντωση επτά γενεών βασιλέων της πόλης. Το να αποδοθούν αυτά σε ...ψυχιατρικό πρόβλημα, είναι τουλάχιστον αστείο, όπως αστεία άλλωστε, είναι κάθε προσέγγιση της Ελλάδας από Δυτικούς δήθεν γνώστες του πολιτισμού μας.




Σύντομη εξιστόρηση του Μύθου.

Ο Βασιλιάς της Θήβας Λάιος, που συνέχισε τη δυναστεία του Λάβδακου, πήρε χρησμό από τους Δελφούς, πως αν κάνει γιο, αυτός θα τον σκοτώσει. Όταν γεννήθηκε ένα αγόρι, το εγκατέλειψαν στο βουνό. Το βρήκαν κάτι βοσκοί, και το έσωσαν. 
Το παιδί ονομάστηκε Οιδίπους. Ανατράφηκε από το βασιλιά της Κορίνθου ως διάδοχος του, γιατί δεν είχε παιδιά. Στον Οιδίποδα είπε πως είναι γιος του. Όταν μεγάλωσε, άκουσε υπαινιγμούς για την καταγωγή του, και απευθύνθηκε στους Δελφούς για να μάθει την αλήθεια. Το Μαντείο του είπε απλά, πως θα σκοτώσει τον πατέρα του και θα παντρευτεί τη μάνα του. 
Ο Οιδίπους κατευθύνθηκε προς τη Θήβα, με σκοπό να μην επιστρέψει ποτέ στην Κόρινθο όπου πίστευε πως ήταν οι γονείς του, ώστε να αποφύγει το έγκλημα. Στο δρόμο συνάντησε τον πατέρα του, Λάιο, και αφού τσακώθηκαν, τον σκότωσε, χωρίς φυσικά να γνωρίζει ποιος ήταν. 
Μετά απάντησε στο αίνιγμα της Σφίγγας, ενός τέρατος που λυμαίνονταν τη Θήβα, και τη σκότωσε. Σαν ανταμοιβή, τον πάντρεψαν με την χήρα του Λάιου, την βασίλισσα, ώστε να γίνει νόμμος βασιλιάς της Θήβας. Ο γάμος αυτός ήταν απαραίτητη προϋπόθεση για να ανέλθει στον θρόνο. Με αυτόν τον τρόπο σκότωσε τον πατέρα του και παντρεύτηκε τη μάνα του... 
Αργότερα έπεσαν συμφορές στη πόλη (επιδημία και ακαρπία) και το Μαντείο είπε πως ο φονιάς του Λάιου πρέπει να διωχτεί. Ο Οιδίποδας έμαθε όλη την αλήθεια από το μάντη Τειρεσία. Εμφανίστηκαν και οι βοσκοί που τον είχαν μαζέψει, του έδειξαν τα μωρουδιακά του κλπ. 
Ο Ήρωας πείστηκε, έβγαλε τα μάτια του, καταράστηκε τους δυο γιούς-αδελφούς του, τον Ετεοκλή και τον Πολυνείκη, και έφυγε από την Θήβα. Αργότερα αυτοκτόνησε σε ένα γκρεμό. Η μάνα-γυναίκα του Ιοκάστη κρεμάστηκε. Οι παραλλαγές του Μύθου είναι άπειρες. Πολλές από αυτές θα χρησιμοποιηθούν για την ερμηνεία του. 

Τι πραγματικά έτρεξε; Για να ερμηνεύσουμε τον μύθο, οφείλουμε να εξατάσουμε όλους τους μύθους που σχετίζονται με τις βασιλικές δυναστείες της Θήβας. Αν τον δούμε από αυτήν την σκοπιά, τα πράγματα θα γίνουν αρκετά καθαρά





Θήβα.  «Ο Άγνωστος πόλεμος»

Η Θήβα ήταν η πατρίδα του Διονύσου και του Ηρακλή, και η σημαντικότερη πόλη στην περιφέρεια των Δελφών, αν και δεν ανήκε στην Φωκίδα. 

Η πόλη έγινε το πρώτο κέντρο της λατρείας του Δωδεκάθεου στην Κυρίως Ελλάδα, όταν εποικίστηκε από Φοίνικες με αρχηγό τον Κάδμο, που ήταν Αιγυπτιακής καταγωγής. Γι’ αυτό και ονομάστηκε έτσι, από το κέντρο της λατρείας του Δωδωναίου και του Άμμωνα Δία, τις Αιγυπτιακές Θήβες. Όσοι Θηβαίοι αντιστάθηκαν στη νέα θρησκεία, εξοντώθηκαν, και μετά συκοφαντήθηκαν από τους Μύθους και τις Τραγωδίες. Και όμως, δεν έπαψαν να θεωρούνται ιεροί και άξιοι νεκρικής λατρείας. Καταλάβατε γιατί.

Όποια παραλλαγή των Μύθων της Θήβας και να υιοθετήσουμε, βρίσκουμε την εξόντωση επτά βασιλικών γενιών για θρησκευτικούς λόγους, με άμεση συμμετοχή των Δελφών:
Πενθέας – Λάβδακος - Αμφίων – τα παιδιά του – Λάϊος – Οιδίπους – τα παιδιά του... 
Ας προσθέσουμε και το Λύκο, που σκοτώθηκε για αμφισβητούμενους λόγους, που εμπλέκουν, και πάλι, Ολύμπιους θεούς. Δεν είναι σύμπτωσεις, ούτε Μυθολογικά τερατολογήματα, αλλά αντανάκλαση μακρόχρονης πολιτικής και θρησκευτικής κρίσης.  

Μόνο οι… αναλυτές των Μύθων, οι… ψυχολόγοι και οι… θαυμαστές της αρχαίας Τραγωδίας δεν εντυπωσιάζονται…  Πιο πολύ τους απασχολεί ο γάμος με τη μαμά του που έκανε ο Οιδίπους και η «γυναικεία επανάσταση» της Αντιγόνης. Έτσι τα παρουσίασαν οι τραγωδοί και οι μυθογράφοι, με σκοπό να καλύψουν ή να δικαιολογήσουν τη δράση του Απόλλωνα. Δεν τα κατάφεραν όμως… (Μήπως δεν ήθελαν κι όλας; Οι αντιφάσεις μέσα στις αφηγήσεις δεν μπορεί να είναι προϊόν απροσεξίας…) 

Η πηγή του προβλήματος ήταν οι ξένες λατρείες που εισήγαγε ο ιδρυτής της πόλης, «ο Κάδμος, ο γιος του Αγήνορα, καθιέρωσε για τους θεούς μερικά από τη Φοινίκη και άλλα από την Αίγυπτο ή και από κάπου αλλού». Αυτές, μυθολογικά, συμβολίζονται από τον «εγγονό» του, το νέο θεό Διόνυσο. Φαίνεται πως εισήγαγε και τη λατρεία του Απόλλωνα –που ήταν θεός προστάτης της Φοινικικής Τύρου, της πατρίδας του- και μάλλον έβαλε και τις βάσεις του Μαντείου των Δελφών, που παριστάνεται μυθολογικά από την Αιγύπτια Σφίγγα – Πυθία. Αυτό το τέρας, σε μια παραλλαγή, παρουσιάζεται σαν άνθρωπος, κόρη του Θηβαίου βασιλιά Λάιου και σαν ξένη επιδρομέας σε μια άλλη. Αν αλλάξουμε το «Λάιος» με το «Κάδμος», που ήταν Αιγύπτιος/Φοίνικας εισβολέας και βασιλιάς στη Θήβα, πλησιάζουμε στην αλήθεια. 

Η Θήβα αποτελούσε τον ενδιάμεσο σταθμό της αποστολής των προσφορών στο Μαντείο που έρχονταν από την Φοινίκη, αν και δεν βρίσκονταν πάνω στη διαδρομή Ευβοϊκός - Δελφοί. Συνεπώς, εκείνη την περίοδο τουλάχιστον, οι Δελφοί δεν εξαρτιόνταν από τις Φωκικές πόλεις και το επίνειό τους, την πόλη Κρίσσα,  όπου, λογικά, θα άραζαν οι Φοίνικες, αλλά από την Φοινικική αποικία που (προφανώς) τους  ίδρυσε, -την Θήβα. Έτσι εξηγείται και η αιώνια εχθρότητα Δελφών – Φωκίδας.       

          
Ο Διόνυσος μοιράζονταν τη λατρεία του με τον Απόλλωνα στους Δελφούς, σαν οι δυο καινούργιοι θεοί της αιματοβαμμένης (από αυτούς) Ελλάδας. Βασικές τελετές της Διονυσιακής λατρείας γίνονταν στον Παρνασσό, υπό την αιγίδα των Δελφών. Οι Μαινάδες (Θυιάδες) τελετουργούσαν στο βουνό, και απόρρητες τελετές γίνονταν στο ναό του Απόλλωνα, για να γιορταστεί η γέννηση του Διονύσου. («Διόνυσος λικνίτης») Στους Δελφούς υπήρχε και ο… τάφος του. Ο Όσιρις-Διόνυσος ήταν ο πατέρας του Ώρου-Απόλλωνα, έτσι, οι Ορφικοί έλεγαν πως ο Διόνυσος ήταν πατέρας του Φοίβου… Από την άλλη, ο Απόλλωνας ονομάζονταν «Διονυσοδότης». 


Η ακολουθία του Διονύσου


Ο Διόνυσος «…μαζί του περιέφερε και στρατό/…/και τιμωρούσε τους άδικους και ασεβείς ανθρώπους». Και σε Διονυσιακή πομπή περιγράφονται Σάτυροι με πανοπλίες ιππεύοντας αρματωμένα γαϊδούρια, σε αναπαράσταση της εκστρατείας του στην Ασία. Ο πολεμικός χαρακτήρας του θεού, όσο σατιρικά και να αποδίδεται, είναι προφανής. 


Προσωπεία του Διονύσου


  Στην Αθήνα, η λατρεία του θεού επιβλήθηκε (κατά την Μυθολογία) με χρησμό των Δελφών, την εποχή του Πήγασου του Ελευθερέα. Ιστορικά, η λατρεία του επισημοποιήθηκε  στην Αθήνα και την Κόρινθο, μόλις στα χρόνια του Πεισίστρατου και του Περίανδρου. Προηγούμενα, μνημονεύεται στην Μυθολογία επίθεση του θεού και της ακολουθίας του στην Αθήνα, που αποκρούστηκε! [Ψευδοκαλλισθένης, Α, 27] Άλλος Μύθος λέει πως οδηγούσε τις Αθηναίες σε αυτοκτονία, για να εκδικηθεί τον φόνο πιστού του. Υπάρχει διήγηση για την εμφάνιση ενός προσωπείου που ήταν εμφανώς ξένης κατασκευής και απεικόνιζε κάποιο ξενικό πρόσωπο. Τελικά αποκαλύφθηκε πως αυτό απεικόνιζε τον Διόνυσο…  Και στην Πάτρα καθιερώθηκε σαν «ξένος θεός», που μάλιστα ήρθε από την Τροία.  

Άλλοι λέγανε πως ο Διόνυσος ήταν θεότρελος, από επέμβαση της Ήρας, που ζήλευε τον πατέρα του, τον Δία. Ο θεός, ξετρελαμένος, μετέδιδε την «μανία» παντού, για να εκδικηθεί τη μοίρα του, και ανακάλυψε το κρασί για να ενισχύσει το «έργο» του. Ποιος τα λέει αυτά; Κάποιος Πλάτωνας… 
Υπαινιγμός της αγανάκτησης των Ελλήνων για τη νέα θρησκεία που επέβαλλε ο Διόνυσος, είναι ο Μύθος πως ο θεός γεννήθηκε ταυτόχρονα με την Ύβρη.  Στην Αθήνα έφτιαχναν τις μάσκες (προσωπεία, μορμολύκεια) του θεού με βάση το πρόσωπο του μισητού Τύραννου Πεισίστρατου. 


Ο Οσιρις. Τεμαχίστηκε όπως ο "Διόνυσος Ζαγραίος"


Ο Κάδμος είχε εγκατασταθεί για λίγο και στη Θράκη, (από όπου ξεκίνησε ο Ορφισμός) Εκεί μπορεί να «γέννησε» το Διόνυσο. Ο Θρακιώτης Ορφέας «μετέφερε την αρχαία γέννηση του Όσιρι στους νεότερους χρόνους και για να ευχαριστήσει τους Καδμείους» [Θηβαίους] «καθιέρωσε καινούργια τελετουργία όπου δίδασκε στους μυούμενους ότι ο Διόνυσος γεννήθηκε από την Σεμέλη και τον Δία.» «τα μυστήρια, τις τελετές, τα ξόανα, τους ύμνους τις ωδές και επωδές, [καθιέρωσε] ο Θράκας Ορφέας» (Κάδμος ή Ορφέας, ή και οι δυο μαζί; μην ζητάμε ορθογραφία από τη Μυθολογία) «Ίσως ο Μελάμπους διδάχτηκε τη λατρεία του Διονύσου από τον Κάδμο τον Τύριο, και όσους ήρθαν μαζί του από την Φοινίκη στη χώρα που τώρα λέμε Βοιωτία» γράφει και ο Ηρόδοτος… Ο Ορφέας είχε σχέσεις και με την Τροία όπου έμαθε τη Μαντική. 

Ο μύθος πως ο Κάδμος σκότωσε το ιερό φίδι, γιο του Άρη, δυσαρεστώντας τους θεούς, αλλά μετά συμφιλιώθηκε μαζί τους, ερμηνεύεται έτσι: Ο Κάδμος εξόργισε τους θεούς της Ελλάδας γιατί έφερε νέες θεότητες, αλλά η προσπάθεια απέτυχε, και συμφιλιώθηκε μαζί τους. Όταν λέω «θεούς», εδώ, δεν εννοώ τους Ολύμπιους, όπως λέει ο Μύθος. Τελικά, ο Κάδμος παραιτήθηκε από το θρόνο της Θήβας και μετοίκισε στους «Εγχελαίους» της Ιλλυρίας. Οι Μύθοι δεν ξεκαθαρίζουν με πειστικό τρόπο το λόγο. Πιστεύω πως (αυτό-;) εξορίστηκε από τη Θήβα για όσα αναφέραμε. 

Πολλοί Θηβαίοι, και οι ίδιοι οι διάδοχοί του Κάδμου, δεν ανέχτηκαν τις καινοτομίες. Αυτό οδήγησε σε συνεχείς ανατροπές βασιλέων, γιατί οι Απολλώνιοι είχαν γερές «Κάδμειες» βάσεις εκεί.    

Ο Διόνυσος


Πενθέας, Λάβδακος

Ο Διόνυσος, φτάνοντας στη Θήβα από τη Θράκη, έβαλε μανία στις γυναίκες, που αμολήθηκαν στα βουνά, ως Μαινάδες. «Αποσιωπώ τον Διόνυσο που Χουφτώνει»  [Χοιροψάλλας: «ο τίλλων τα μόρια των γυναικών»]  Δηλαδή εγκαινίασε την οργιαστική Θρακοφρυγική λατρεία. Λίγοι θα ανέχονταν, ακόμα και σήμερα, τέτοια συμπεριφορά. Αν μιλάμε λοιπόν για «πολιτιστικό σοκ», λόγω εισαγωγής νέων εθίμων, αυτός είναι ο ορισμός του.  Αυτά τα όργια έγιναν δημοφιλή γιατί πρόσφεραν στις γυναίκες μια απατηλή αίσθηση ελευθερίας. Κάθε σοβαρός ηγέτης θα προσπαθούσε να διατηρήσει τα χρηστά ήθη, που διέστρεφε η νεοφερμένη πάτρια θρησκεία μας. 

Ο βασιλιάς Πενθέας «υβριστής και ασεβής Διονύσου, δίκην έσχε εκ του θεού», προσπάθησε να απαγορέψει τις τελετές των Μαινάδων. Παρακολουθώντας τις κρυφά, σκοτώθηκε από την μητέρα του, που είχε τρελαθεί από το Διόνυσο, γιατί έλεγε πως η Σεμέλη δεν τον είχε κάνει με το Δία. Δηλαδή, στα απλά Ελληνικά, o Πενθέας σκοτώθηκε από τους φανατικούς οπαδούς της νέας θρησκείας. Επειδή τον έπιασαν σκαρφαλωμένο σε ένα δέντρο, η Πυθία διέταξε να λατρεύουν «το δένδρον εκείνο ίσα τω θεώ σέβειν» Η μητέρα του, Αγαύη, το έσκασε στον πατέρα της, στην Ιλλυρία. 

 Τον διαδέχτηκε ο Πολύδωρος, και μετά ο Λάβδακος. «Αυτός χάθηκε σαν εκείνον τον Πενθέα, γιατί είχε παρόμοια φρονήματα»  Δηλαδή οι πιστοί της νέας θρησκείας τον καθάρισαν λόγω των θρησκευτικών του πεποιθήσεων. Αν σκοτώθηκαν δυο βασιλιάδες, φανταστείτε τη σφαγή που έγινε στους απλούς πολίτες. 

 Ας υπολογίσουμε πως όλοι οι μύθοι για  την καθιέρωση της Διονυσιακής λατρείας λένε πως αυτό έγινε αιματηρά και «περίεργα». Ουσιαστικά η λατρεία του θεού επιβλήθηκε με βία. 

Υπήρχε μια τελετή στην Βοιωτία. Ένας ιερέας καταδίωκε τις γυναίκες με όπλο στη γιορτή του θεού, τα Αγριώνια, υποκρινόμενος έναν εχθρό του Διονύσου, προφανώς για να τις τιμωρήσει συμβολικά για την σκανδαλώδη στάση τους στη Διονυσιακή λατρεία. Σπάνια υπήρχε και αιματηρή κατάληξη. Οι άντρες, ντυμένοι με πένθιμα και βρώμικα ρούχα, παρακολουθούσαν χωρίς να συμμετέχουν. Το έθιμο αντανακλούσε τα πραγματικά γεγονότα των αρχών της καθιέρωσης της «πάτριας θρησκείας» μας. Η «επίσημη» εξήγηση ήταν πως η ανθρωποθυσία γίνονταν σε ανάμνηση των τριών κορών του Μινύα, Λευκίππης, Αλκιθόης και Αρσίππης, που δεν ακολουθούσαν τη Διονυσιακή λατρεία, και ο θεός τις τρέλανε για τιμωρία. Δεν τις σκότωσε όμως! Η δικιά μας ερμηνεία αποδείχνει πως αυτές οι αφηγήσεις  κατασκευάζονταν με αφέλεια, και με σκοπό να καλύψουν την αλήθεια, που άλλοι Μύθοι αποκάλυπταν. 

Στην Αρκαδία, σε αντίστοιχη γιορτή του Διονύσου, οι γυναίκες μαστιγώνονταν                   
Υπάρχει και ο Μύθος του Αιγοβόλου Διονύσου. Στις Βοιωτικές Ποτνιές, σκότωσαν, λέει, έναν ιερέα του θεού, και για να τον εξευμενίσουν  θυσίαζαν ένα αγόρι το χρόνο, μέχρι που ο Διόνυσος έριξε στο βωμό μια κατσίκα. Η επίσημη εκδοχή είναι πως ο ιερέας είχε σκοτωθεί πάνω στο μεθύσι του «ποιμνίου»… (άρα, η ευθύνη ανήκε στον… Διόνυσο!) Είναι ακόμη μια εξιστόρηση της αρχικής αντίδρασης των Ελλήνων στην «πάτρια θρησκεία» τους, διασκευασμένη με τον γνωστό μας πλέον ηλίθιο και αντιφατικό «Απολλώνιο πνεύμα», που ορισμένοι θαυμαστές του νομίζουν πως διακατέχει ακόμα τους Έλληνες…

Αιώνες μετά, αυτές οι λατρείες δεν είχαν γίνει αποδεκτές ακόμη, τουλάχιστον από τους σκεπτόμενους ανθρώπους, που τις θεωρούσαν «τερατώδεις»: «…καμιά πένθιμη και μαυροφορεμένη γιορτή, με γυναίκες να στηθοδέρνονται και να θρηνούν για χαμένους θεούς, όπως γίνεται στην Ελλάδα, με την αρπαγή της Περσεφόνης και τα Πάθη του Διονύσου, και τα παρόμοια» /…/ «ούτε και καταλήψεις ανθρώπων από θεϊκά πνεύματα, μανιασμένους χορούς, βακχικά όργια, μυστικές τελετές, ξενύχτια αντρών και γυναικών μέσα στα ιερά, ούτε τίποτα άλλο απ’ αυτά τα τερατώδη…»   (Διονύσιος Αλικαρνασσεύς) 

 Ας επαναλάβουμε τα λόγια του Παπαρρηγόπουλου: «Οι νέοι θεοί /…/ήτο φυσικότατον να τύχωσιν ευμενούς παρά πολλών δεξιώσεως και να προκαλέσωσιν ολιγωρίαν τινά προς τας προτέρας δοξασίας ως λέγει Ησίοδος» /…/ «Ότι όμως, πολλοί έτεροι» [Έλληνες] «εμμένοντες πιστοί εις τα πάτρια απετροπιάσθησαν τας καινοτομίας, σαφώς εκδηλούται εν τοις περί Διονύσου και Ήρας Μύθοις./…/ Ουκ ολίγων συμφορών πρόξενος εγένετο οσαύτως ο νέος εκείνος θεός» [ο Διόνυσος] «εν Θήβαις…»


Ο Διόνυσος


Ερμηνεία του Μύθου -Συμπέρασμα

 Το Μαντείο των Δελφών, δηλαδή οι πιστοί του Απόλλωνα,  είχαν κηρύξει πόλεμο και στους βασιλιάδες της Θήβας. Αφού ξεμπέρδεψαν με τους «ασεβείς» βασιλιάδες Πενθέα και Λάβδακο, αφού η Άρτεμη καθάρισε τον ανιψιό του Κάδμου Ακταίωνα ως ηδονοβλεψία, αφού σκοτώθηκε ο Αμφίων και ξεκληρίστηκαν οι διάδοχοί του, οι Απολλώνιοι τα έβαλαν με τους υπόλοιπους Λαβδακίδες, τη γνήσια βασιλική δυναστεία που επανήλθε μετά τον Αμφίωνα. Αυτοί φαίνεται πως είχαν στο μεταξύ απαρνηθεί τις ανατολικές λατρείες της Αιγύπτου και της Φοινίκης, που εισήγαγε ο Κάδμος, του Απόλλωνα και του Διόνυσου, δηλ του Ώρου και του Όσιρι, και είχαν ταυτιστεί με την πραγματικά αρχαία Ελληνική θρησκεία. (την Αιγαιϊκή, που τη λένε «προελληνική») Μάλιστα, λέει, δεν υπάκουαν σε όλους τους χρησμούς των Δελφών! 

Η δημόσια λατρεία του Απόλλωνα είχε καταργηθεί. Ο «χορός» στον «Οιδίποδα τύραννο» του Σοφοκλή, λέει πως επί βασιλείας του Λάιου: «…έσβησαν οι χρησμοί που δόθηκαν παλιά στο Λάιο, δεν γίνονται πια πιστευτοί. Δεν αποδίδονται πια τιμές στον Απόλλωνα φανερά. Κατέρρευσαν τα θεία…» (στ. 906 κ. έ.)

Αρχικά οι Δελφοί απαγόρεψαν στο βασιλιά Λάιο να τεκνοποιήσει. (δηλαδή ήθελαν να σταματήσει η δυναστεία του) Λένε πως η αρχή του κακού ήταν η οργή του Απόλλωνα προς τον Λάιο, γιατί δεν υπάκουσε στο χρησμό. Μετά είπαν πως η Ήρα ή άλλος Ολύμπιος, έστειλε το τέρας Σφίγγα για να τον τιμωρήσει, είτε για την ανυπακοή του, είτε γιατί ήθελε να αποπλανήσει τον Χρύσιππο, ένα ωραίο αγοράκι που αυτοκτόνησε. Μα, εδώ ο Δίας είχε απαγάγει τον Γανυμήδη για να τον πηδάει! Πάλι δήθεν καταραμένοι και αμαρτωλοί Ήρωες. Και όμως, ο Λάιος δέχονταν νεκρική λατρεία στη Θήβα.

Το παιδί του, ο Οιδίποδας δέχτηκε χρησμό από τους Δελφούς πως θα παντρευτεί τη μάνα του και θα σκοτώσει τον πατέρα του, και έκανε τα πάντα για να το αποφύγει. Αυτό ήταν η μόνη… αμαρτία του! Ο θεός (!) τον άφησε να διαπράξει το ανοσιούργημα άθελά του, και μετά ξέσπασε με… οργή πάνω στη πόλη, φέρνοντας επιδημία και ακαρπία. Στην ουσία, άφησε να περάσουν δεκαετίες, περιμένοντας να έρθει μια ευκαιρία, κάποια κρίση στην πόλη, ώστε να γίνει πιστευτός. Γιατί  η οργή του δεν ξέσπασε αμέσως μετά τον μιαρό φόνο και τον γάμο;

Όσο για την πραγματική ταυτότητα του Οιδίποδα, τρέχα γύρευε. Η εγκατάλειψη των νεογέννητων ήταν νόμιμη στην Ελλάδα, την πατρίδα του πολιτισμού, και θα έπρεπε να υπάρχουν δεκάδες, ίσως και χιλιάδες «γνήσιοι γιοι του Λάιου»… Υπάρχει Μύθος που παρουσιάζει πολλούς «γνήσιους γιους» του Λάιου να παρουσιάζονται στη Σφίγγα, που, εδώ, εμφανίζεται ως κόρη του βασιλιά της Θήβας, που τους ρωτούσε αν γνωρίζουν ένα βασιλικό μυστικό, κάποιον κρυφό χρησμό, για να επιλέξει τον γνήσιο.  Τώρα πως το ...μωρό γνώρισε τον χρησμό ... άστο.

Οι Δελφοί είπαν πως πρέπει να τιμωρηθεί ο φονιάς του Λάιου, και τον χρησμό συμπλήρωσε ο Μάντης Τειρεσίας, ο πατέρας της Μαντώς, από την οποία ξεκίνησε το ξεκλήρισμα των Αμφιονιδών, αποκαλύπτοντας πως ο Οιδίποδας ήταν ο φονιάς και ο γιος. Το αμάρτημα όμως ήταν ευθύνη του ίδιου του θεού και όχι του Ήρωα, γιατί αυτός δεν ήξερε πως οι γονείς του ήταν στη Θήβα. Ο Απόλλων –το Μαντείο- ήθελε να αμαρτήσει ο Οιδίπους, και όχι να προληφθεί η πράξη του:  «Απόλλων ταδ’ ην, Απόλλων φίλοι, ο κακά κακά τελών εμά τάδ’ εμά πάθεα» («…ο Απόλλων ήταν, ο Απόλλων, φίλοι, που με κακία έστειλε τα κακά, τα παθήματά μου…») λέει ο Οιδίποδας.   
     
Αυτή είναι η ερμηνεία του Μύθου αν παραδεχτούμε την θεότητα του Απόλλωνα. Ένα σατανικό σχέδιο του Φοίβου, που, προειδοποιώντας τάχα, οδηγούσε τα γεγονότα όπου ήθελε. Αν ο Οιδίπους δεν είχε «ειδοποιηθεί», δεν θα πήγαινε στη Θήβα, και δεν θα γίνονταν πατροκτόνος και αιμομίκτης. Αυτό ήταν το πνεύμα του Φοίβου, που οι πρόγονοι τον αποκαλούσαν «Λοξία». 

Ερμηνεύοντας το Μύθο πιο λογικά, έχουμε μια τυπική σκανδαλοθηρική καταγγελία, σαν αυτές που και σήμερα ανατρέπουν κυβερνήσεις σε κάθε κράτος. Οι Δελφοί «ανακάλυψαν» ένα «τρομερό» σκάνδαλο στον βασιλικό οίκο της Θήβας και το κατάγγειλαν, εκμεταλλευόμενοι τον πανικό μιας επιδημίας... (θα μας κάψει ο θεός, αυτά παθαίνουμε για τις αμαρτίες μας και άλλα τέτοια «μεσαιωνικά») Στόχος τους ήταν η ανατροπή της βασιλικής δυναστείας, που δεν τα πήγαινε καλά με τη νέα θρησκεία, από τότε που αυτο-εξορίστηκε ο Κάδμος… «Δεν είμαι δικός σου δούλος, αλλά του Απόλλωνα», λέει ο Μάντης Τειρεσίας στον βασιλιά του, τον Οιδίποδα. 

 Κατά τα άλλα, εμείς (και οι ψυχολόγοι) απασχολούμεθα με τα υπαρξιακά προβλήματα του Οιδίποδα. Το μόνο που κατανοήσαμε από τη διαμάχη Δελφών – Θήβας, όπως μας εξήγησε και ο Μέγας Φρόιντ, είναι πως όλοι και ολες θέλουμε να πηδήξουμε τη μάνα μας ή τον πατέρα μας!!


Βιβλιογραφία

Αρχαίοι συγγραφεις


Ευσέβιος Καισαρείας
Διόδωρος Σικελιώτης
Ευριπίδης, Φοίνισσαι
Αθήναιος, Δειπνοσοφισταί,
Απολλόδωρος 
Κλήμης Αλεξανδρείας 
Ηρόδοτος
Διονύσιος Αλικαρνασσεύς
Σούδα
Σοφοκλής, «Οιδίπους Τύραννος»
Πλούταρχος

Νεώτεροι

Ντεσάρμ, Ελληνική Μυθολογία
Ρισπέν, Ελληνική Μυθολογία
Παπαρρηγόπουλος

Κυριακή 26 Ιανουαρίου 2014

Βυζαντινός ναός στο Ισραήλ

Ανακαλύφθηκε πρόσφατα ένας Βυζαντινός ναός διαστάσεων 22Χ12 μ. στη περιοχή Αλούμα του Ισραήλ.



Το πάτωμά του διακοσμείται από εξαιρετικά ψηφιδωτά, και, φυσικά, οι επιγραφές είναι στα Ελληνικά. Αναφέρουν, μεταξύ άλλων, τους ιερωμένους Δημήτριο και Ηρακλή. (άραγε, ποιός λέει πως  οι Χριστιανοί κατάργησαν τα αρχαία Ελληνικά ονόματα;)
Η αρχαιότητα της εκκλησίας τεκμηριώνεται επίσης και από το ότι η Θεοτόκος, την παλαιότερη εποχή επικαλείτο ως "Μαρία", όπως την αναφέρουν οι επιγραφές



Ο ναός αυτός αποτελούσε το κέντρο μιας κοινότητας που ζούσε παράγοντας κρασί, λένε οι αρχαιολόγοι. Βρέθηκαν πατητήρια και κανατάδικα.

Πηγές, περισσότερα:

http://www.lifo.gr/now/culture/41174

http://www.nbcnews.com/science/marvelous-mosaics-revealed-inside-1-500-year-old-church-israel-2D11975300

http://www.sci-news.com/archaeology/science-byzantine-church-mosaic-israel-01716.html

http://www.livescience.com/42761-ancient-church-mosaics-uncovered-israel.html

http://www.oem.com.mx/diariodelsur/notas/n3265800.htm

Παρασκευή 24 Ιανουαρίου 2014

ΡΩΜΑΙΟΙ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΜΙΑ ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΔΥΟ ΜΥΘΟΥΣ.

Του Δημήτρη Σκουρτέλη

Η πρώιμη ιστορία θυμίζει Μύθο. Δυο τέτοιες ιστορίες από τη Ρώμη και την Ελλάδα,
 θα μας δείξουν καλύτερα από κάθε ανάλυση τις διαφορές των δύο πολιτισμών,
 και την ψυχολογία των δυο λαών.



Α) ΡΩΜΗ
Η Ρώμη και η Άλβα είχαν μακρόχρονο πόλεμο, έτσι αποφάσισαν να λύσουν τις 
διαφορές τους με μια τριπλή μονομαχία. Οι τρεις Ρωμαίοι αδελφοί Οράτιοι θα 
αντιμετώπιζαν τους τρεις αδελφούς Κουριάτιους από την Άλβα.
Η σύγκρουση άρχισε    άσχημα για τους Ρωμαίους. Οι δυο Οράτιοι 
σκοτώθηκαν, ενώ και οι τρεις Κουριάτιοι είχαν λαβωθεί.
Ο τρίτος Ρωμαίος, άθικτος, τόβαλε στα πόδια. Οι εξαντλημένοι από τις πληγές 
τους Κουριάτιοι, τον καταδίωξαν, και σύντομα  χωρίστηκαν, με τους βαρύτερα 
λαβωμένους να μένουν πίσω.
Όταν η απόσταση μεταξύ τους μεγάλωσε, ο Ρωμαίος γύρισε και τους 
έσφαξε έναν-έναν με ευκολία. 


Σχόλιο:
«Διαίρει και βασίλευε». Έτσι επικρατούσε η Ρώμη.
Ο Ρωμαίος, και ο Δυτικός εν  γένει, χαρακτηρίζεται από έλλειψη τιμής, 
πραγματισμό, ψυχρή λογική και περιφρόνηση κανόνων και συμφωνιών.
Μια συνταγή που τότε και σήμερα, οδήγησε τη Δύση στην κοσμοκρατορία.
Αλλά, δεν ήταν η «εξυπνάδα» των Ρωμαίων, δηλ. το κόλπο του Οράτιου,
(δεν νομίζω, άλλωστε, πως ξεκίνησε σαν κόλπο) που επικράτησε, αλλά η 
μειωμένη πνευματική αντίληψη των Κουριάτιων, που αν δεν είχαν 
παρασυρθεί σε καταδίωξη, θα είχαν διεκδικήσει τη νίκη, μια που 
ο αντίπαλος είχε εγκαταλείψει το πεδίο της μάχης και το ‘σκασε.
Υπερβολική εμπιστοσύνη στις δυνάμεις τους, αδυναμία εκτίμησης 
της πραγματικότητας και υποτίμηση των αδυναμιών τους, δηλ. άμετρος 
εγωισμός (όταν οι άλλοι τρώγαν βελανίδια που λέμε…) 
ήταν οι αιτίες της ήττας της Άλβας.




















Β) ΕΛΛΑΔΑ
Τριακόσιοι άντρες από κάθε πόλη μονομάχησαν για την διεκδικούμενη περιοχή 
της Θυρέας ανάμεσα στη Σπάρτη και το Άργος.
Ένας Σπαρτιάτης, ο Οθρυάδης, και δυο Αργίτες έμεναν ζωντανοί όταν έπεσε το 
σκοτάδι. Τα έθιμα της εποχής δεν επέτρεπαν εχθροπραξίες τη νύχτα.
Οι Αργίτες έφυγαν θεωρώντας τους εαυτούς τους νικητές, αλλά ο Οθρυάδης 
έμεινε, και μάλιστα έστησε και τρόπαιο (πρόχειρο μνημείο που έστηναν οι νικητές 
με τα όπλα των νικημένων)
Το στήσιμο τρόπαιου και η κατοχή του πεδίου της μάχης, ήταν, εθιμικά, 
σημάδι νίκης. Άλλοι μάλιστα λένε πως ο Οθρυάδης παρίστανε το νεκρό, 
και έτσι γλίτωσε.
Μια που νίκησαν… όλοι, η μάχη επαναλήφθηκε την άλλη μέρα. Αν και η Σπάρτη 
επικράτησε, ο Οθρυάδης αυτοκτόνησε, από λύπη λένε για τους νεκρούς πατριώτες του, 
αλλά μάλλον γιατί τα έθιμα της Σπάρτης επέβαλλαν Νίκη ή Θάνατο, και η νίκη 
του δεν αναγνωρίστηκε.
Οι Αργίτες άδραξαν την ευκαιρία και δήλωσαν πως είχαν σκοτώσει τον 
Οθρυάδη… χτες, έστησαν μάλιστα και γλυπτό στο Άργος που έδειχνε 
την αλήθεια! (ήταν σίγουρα… φωτομοντάζ)

Σχόλιο:
Κανείς δεν αμφισβητεί τον ηρωισμό του Έλληνα, που όμως, δεν του 
φτάνει για να ολοκληρώσει το σκοπό του. Η γενναιότητα υποσκελίζεται 
πάντα από την προχειρότητα, τις «μισές δουλειές», και την ψευδολογία.
Ο Έλληνας είναι πάντα ανίκανος να φτάσει στο στόχο για τον οποίο θυσίασε
 τα πάντα. Για να δικαιολογηθεί, καταφεύγει στην κουτοπονηριά και την 
τυπολατρία, που καταλήγουν στην αμφισβήτηση των πάντων.
Το τελικό αποτέλεσμα είναι πάντα η σπατάλη δυνάμεων και η αυτοκαταστροφή, 
που έχει επαναληφθεί με κουραστικό τρόπο αρκετές φορές στην ιστορία του τόπου.
Δεν έχω καμιά αμφιβολία πως είμαι απόγονος του Οθρυάδη ή των αντιπάλων του,
 αλλά κανείς δεν με υποχρεώνει (ακόμη) να είμαι υπερήφανος γι’ αυτό.
Έτσι κι αλλιώς, με τις δυο ιστορίες που αναφέραμε, συμπεραίνουμε 
πως το αποτέλεσμα της Ελληνορωμαϊκής σύγκρουσης 
ήταν αναπόφευκτο…

Τρίτη 21 Ιανουαρίου 2014

« Διάλογος Μηλίων και Αθηναίων ή το δίκαιο του ισχυρού και η αλαζονεία της εξουσίας

Πηγή: http://www.anogi.gr

της Ιωάννας Μπισκιτζή



Το 416 π.Χ. και ενώ βρίσκεται σε ισχύ η Νικίειος Ειρήνη(421π.Χ.), την οποία  είχαν υπογράψει οι Αθηναίοι και οι Σπαρτιάτες, κλείνοντας με αυτήν, την πρώτη φάση του Πελοποννησιακού πολέμου, οι Αθηναίοι επιχείρησαν να εκβιάσουν τους Μήλιους για  να μπουν στην Αθηναϊκή Συμμαχία. Οι Μήλιοι λόγω της δωρικής καταγωγής τους και θεωρώντας εαυτούς συγγενείς με τους Σπαρτιάτες είχαν κρατήσει ουδέτερη στάση στον Πελοποννησιακό Πόλεμο (431-404 π.Χ.).

Οι Αθηναίοι, με τριάντα δικά τους καράβια, έξι Χιώτικα και δύο Λεσβιακά, και με χίλιους διακόσιους οπλίτες, τριακόσιους τοξότες και είκοσι ιπποτοξότες Αθηναίους και περίπου χίλιους πεντακόσιους οπλίτες συμμάχους νησιώτες, εκστρατεύσανε εναντίον των Μηλίων και με την απειλή της βίας ζητούσαν να διαπραγματευτούν την προσχώρηση της Μήλου στην αθηναϊκή «συμμαχία».

Ο Θουκυδίδης, ο υπέρτατος αυτός ιστορικός, στο 5ο κεφάλαιο της Ιστορίας(Ξυγγραφής) του, διασώζει και αφηγείται τον  διάλογο  Μηλίων και Αθηναίων, ο οποίος αποτελεί τον πυρήνα της επιστημονικής μελέτης των διεθνών σχέσεων.

Στον διάλογο, οι Αθηναίοι, αφού εξηγήσουν  στους Μήλιους  ότι θεωρούν επικίνδυνους  για την ηγεμονία τους όσους νησιώτες δεν έχουν ακόμα υποτάξει και ότι η συζήτηση που κάνουν, δεν μπορεί να στηριχτεί στην έννοια του δικαίου αλλά στο συμφέρον του ισχυρότερου, τους προτείνουν να  υποταχθούν στην αθηναϊκή ηγεμονία. Με κυνικό τρόπο, οι Αθηναίοι λένε στους Μήλιους , πως δεν τους ενδιαφέρει η φιλία τους, αλλά αντιθέτως  προτιμούν το μίσος τους, που θα είναι  η απόδειξη της δύναμής τους πάνω στους συμμάχους και τους υποτελείς τους.

Οι Μήλιοι απαντούν πως αν οι Αθηναίοι  αναλαμβάνουν  τόσο μεγάλους κινδύνους για να μην καταλυθεί η εξουσία τους  κι αν οι υπόδουλοι διακινδυνεύουν τόσο πολύ για να απαλλαγούν από αυτήν, τότε αυτοί που είναι  ακόμα ελεύθεροι , θα θεωρηθούν τελείως ανίκανοι και δειλοί, αν δεν φτάσουν στα έσχατα ώστε να μην υποδουλωθούν.

«Δεν χρειάζεται καθόλου να φτάσετε στα έσχατα, αν σκεφτείτε φρόνιμα. Διότι δεν αγωνίζεστε περί αρετής εναντίον ίσων αντιπάλων, όποτε θα ήταν ντροπή να υποχωρήσετε, αλλά αγωνίζεστε για τη σωτηρία σας. Επομένως δεν πρέπει να αντισταθείτε σε πολύ ανώτερούς σας». Ανταπαντούν οι Αθηναίοι για να λάβουν την εξής απάντηση των Μηλίων:

«Ωστόσο καμιά φορά το αποτέλεσμα του πολέμου εξαρτάται από την τύχη και όχι από την υπεροχή δυνάμεων. Αν τώρα εμείς, αμέσως χωρίς αντίσταση υποχωρήσουμε, δεν έχουμε καμιά ελπίδα σωτηρίας. Αν  όμως αντισταθούμε, υπάρχει ελπίδα να σωθούμε».

Ο διάλογος παρουσιάζεται από τον Θουκυδίδη με πολύ παραστατικό τρόπο, θυμίζοντας επεισόδιο αρχαίας τραγωδίας. Οι  Μήλιοι αφού συζήτησαν μεταξύ τους έδωσαν στους αλαζόνες  Αθηναίους την εξής περήφανη απάντηση:

«Ούτε την αρχική μας απόφαση αλλάζουμε ούτε θα επιτρέψουμε να καταργηθεί μέσα σε λίγο χρόνο η ελευθερία μιας πόλης που κατοικείται εδώ και εφτακόσια χρόνια. Πιστεύοντας  στην καλή τύχη εκ μέρους των θεών και στη βοήθεια των ανθρώπων και ιδιαίτερα των Σπαρτιατών, θα προσπαθήσουμε να τη σώσουμε. Σας ζητάμε να φύγετε από τη χώρα μας. Είμαστε φίλοι και με σας και με τους Σπαρτιάτες. Ας κάνουμε μεταξύ μας συνθήκες ωφέλιμες  και για τους δυο μας»

Η απάντηση των Αθηναίων ήταν άμεση, κυνική και ρεαλιστική:

«Όπως φαίνεται από την απόφασή σας, μόνο εσείς από όλους τους ανθρώπους πιστεύετε ότι τα μέλλοντα είναι πιο σίγουρα από αυτά που βρίσκονται μπροστά στα μάτια σας. Βλέπετε να πραγματοποιούνται τώρα τα αόρατα, επειδή αυτό επιθυμείτε. Θα αποτύχετε οικτρά παραδομένοι στις ελπίδες σας, στην τύχη και στους Σπαρτιάτες».

Η πολιορκία της Μήλου ξεκίνησε αμέσως, για να τελειώσει το χειμώνα του επόμενου έτους, όταν οι Μήλιοι εξαντλημένοι από την πείνα αναγκάστηκαν να  συνθηκολόγησαν άνευ όρων. Οι Αθηναίοι σκότωσαν όσους Μήλιους ενήλικους έπιασαν,  έκαναν δούλους τα παιδιά και τις γυναίκες και έστειλαν στο  έρημο νησί, πεντακόσιους  αθηναίους  κληρούχους για να το κατοικήσουν.

Οι Μήλιοι, αδύναμοι μπροστά σε δυνατούς, επικαλούμενοι τη δικαιοσύνη, διαπίστωσαν με τραγικό τρόπο, πόσο «δίκιο έχει ο δυνατός», ανεξάρτητα από το ότι πιθανότατα και αυτός να συντριβεί από όλους όσους συνέτριψε ή εκμεταλλεύτηκε. Η συμπεριφορά των Αθηναίων προς τους Μήλιους το 416 π.Χ.  ήταν  συνέπεια οικονομικών, πολιτικών και κοινωνικών παραγόντων που διαμόρφωσαν τη συνείδηση των Αθηναίων πολιτών έτσι που κίνητρα δράσης και κριτήρια απόφασης να είναι η διατήρηση και αύξηση της εξουσίας, η δίψα για δύναμη και  η χωρίς έλεος  χρήση της βίας. Η ανθρώπινη συνείδηση  διαμορφώνεται από τους θεσμούς και την εκάστοτε χρονική στιγμή που θα την επικαλεστούν για να διαμορφωθεί αυτό που καλούμε πολιτικό ήθος.

Ο Θουκυδίδης με τον διάλογο Μηλίων και Αθηναίων ίσως  θέλησε να παρουσιάσει τη δική του εκδοχή για τη μεταμόρφωση της Αθηναϊκής Συμμαχίας σε ηγεμονία και εν τέλει σε τυραννίδα. Θυμίζει το τρίπτυχο της δραματικής ποίησης, Ύβρις-Τύσις-Νέμεσις. Η Νέμεση για τους Αθηναίους ήρθε  λίγο αργότερα στη Σικελία και κορυφώθηκε  με την ήττα  του αθηναϊκού στόλου στους Αιγός Ποταμούς, το 404 π.Χ.. Η  Αθήνα κρύφτηκε πίσω από τα τείχη του Πειραιά. Οι Αθηναίοι είχαν χάσει τον στόλο τους και τη δυνατότητα ανεφοδιασμού της πόλης τους και η λιμοκτονία ήταν θέμα μόνο μηνών. Οι Αθηναίοι τρομοκρατούνται από τη σκέψη ότι αυτά που είχαν κάνει σε άλλες πόλεις στη διάρκεια του πολέμου, σκοτώνοντας τους άντρες και υποδουλώνοντας τα γυναικόπαιδα, θα έπρεπε να τα υποστούν τώρα και οι ίδιοι. Η Σπάρτη, όμως, διάλεξε μια διαφορετική τύχη για την Αθήνα. Το πιο σημαντικό στο τέλος του πολέμου δεν ήταν το ότι νίκησαν οι Σπαρτιάτες, αλλά το ότι επέλεξαν, για τις δικές τους πολιτικές σκοπιμότητες,  να μην καταστρέψουν την Αθήνα.

Ο διάλογος Μηλίων και  Αθηναίων διδάσκει αιώνια, πως η   «Ύβρις» μιας Υπερδύναμης φέρνει νομοτελειακά τη Νέμεση, γιατί καμιά υπερδύναμη δεν είναι κυρίαρχη για πάντα και η σθεναρή αντιπαράταξη των μικρών λαών απέναντι στην ξεδιάντροπη αλαζονεία των πάνοπλων ισχυρών, στο τέλος δικαιώνεται!



η Ιωάννα Μπισκιτζή

είναι Λέκτορας κλασικής φιλολογίας

Πηγές: Θουκυδίδου Ιστορίαι, Ε' τόμος, μεταφρ.Ελευθερίου Βενιζέλου

C. Mosse, Το τέλος της Αθηναϊκής δημοκρατίας, Παπαζήσης, 1978

Β. Κρεμμυδά -Σοφ. Μαρκιανού, Ο Αρχαίος Κόσμος, Αθήνα 1982

Θουκυδίδης και σύγχρονες διεθνείς σχέσεις, Παναγιώτης Ήφαιστος, καθηγητής Διεθνών Σχέσεων και Στρατηγικών Σπουδών, εκδ. Ποιότητα